HET COMPUTER MUSEUM
NAM-IP
In een oude sporthal van 1.200 m2, vlak bij "Namexpo" in Namen, hebben vier verwoede Belgische verzamelaars hun digitale schatten ondergebracht.
Met de hulp van
de Koning Boudewijnstichting creëerden ze het NAM-IP Computer Museum,
gewijd aan het prille begin van de informatica. Dit vintage-museum
stelt sinds 27 oktober 2016 meer dan duizend stukken tentoon, waaronder
enkele toppers, met als thema “Machines die tellen: naar de oorsprong
van het digitale”. België was een pionier in de informatica. Dit
patrimonium verdient het dus om bewaard te blijven. Zo begrijpt de
jonge smartphone-generatie welke weg er is afgelegd!
Het
begin : vier knappe koppen die erfgoed redden.
Ferdinand R. Poswick, Jacques Laffut, Gilbert Natan, Jacques Lemaire
en zijn bijzondere privé-verzamelaars van collecties die
getuigen van ons industrieel, sociaal en menselijk verleden. Zij hebben
het opzet en de opstelling van het NAM-IP Museum bedacht, met de hulp
van twee voltijdse medewerkers en vele uren inzet van vrijwilligers. De
voorgeschiedenis van de vier collecties die aan de basis liggen van dit
museum verdient onze aandacht.
Het team Informatica & Bijbel van de Abdij van Maredsous, geleid door Ferdinand Poswick. Eind 2014 moesten ze hun activiteiten stopzetten. Het NAM-IP was de logische oplossing. Ze waren bij de eersten om de Bijbel te informatiseren. Ze bewaarden veel sporen van dit werk, dat eind de jaren ’60 van de vorige eeuw was begonnen.
Voormalige ingenieurs en technici van de bekende Europese computerfabrikant Bull richtten in 1985 de Fédération des Équipes Bull en Belgique (FEBB) op. Ze wilden het historisch en cultureel erfgoed dat Bull sinds 1920 had opgebouwd, bewaren. Gilbert Natan, medeoprichter van de FEBB, moest met deze collectie het gebouw in Grimbergen waar ze gehuisvest was, verlaten. De collectie werd toevertrouwd aan het NAM-IP.
In 2014, een paar maanden na de dood van haar echtgenoot Jacques Lemaire, schonk Bernadette Lemaire zijn collectie rekeninstrumenten aan het NAM-IP.
Ten slotte was er De Unisys-collectie van Jacques Laffut in het ‘Belgian Unisys Computer Museum’. Die had een plek verworven in de Brusselse museumwereld. Het museum was opgericht in 1989 in Evere, maar moest er na 25 jaar vertrekken. De collectie vond onderdak in 2016 in het NAM-IP. Jacques Laffut, voordien een technisch-commerciële medewerker bij Burroughs, verzamelde en restaureerde sinds eind jaren ’60 van de vorige eeuw de voorlopers van ons computermateriaal en bracht talrijke unieke stukken samen.
“De Koning Boudewijnstichting heeft snel ingezien hoe belangrijk dit is,” zegt Anne De Breuck, coördinatrice van het Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting. “Toen de verzamelaars aan de alarmbel trokken, beseften we meteen dat we de eerste getuigen van dit erfgoed moesten bewaren. Want het dreigde te verdwijnen nog voor we goed en wel begrijpen hoe belangrijk het wel is. We moesten snel iets doen! Vier collecties werden geschonken aan de Koning Boudewijnstichting voor het Fonds ‘Baanbrekende Informatica in België’. De Stichting hielp bij de aankoop van de locatie in Namen en bij de installatie van de speciale verlichting om de tentoongestelde objecten tot hun recht te laten komen.”
Je moet geen informaticus zijn om te genieten van dit museum, integendeel! 21 containers van 6 en 9 meter lang staan op elkaar gestapeld om de ruimte modulair in te delen. Ze dienen als opslagplaats voor reservestukken voor het museum, maar ook als expositieruimte voor de belangrijkste stukken. In deze indrukwekkende ruimte reis je doorheen de tijd … Een tijdlijn toont de evolutie van de informatica, van het leien bord tot de tablet met touchscreen, met de nadruk op Belgische aanknopingspunten.
In het universum van Jacques Laffut, van de eerste boekhoudkundige machines van Burroughs en Univac, tot de computers van Unisys
Tot de talrijke unieke stukken behoort ook de eerste rekenmachine met afdrukfunctie – die maar liefst 37 kilo weegt! – uitgevonden door William Seward Burroughs in 1886. Er is ook de ‘Moon Hopkins’, in 1921 de eerste boekhoudkundige en facturatiemachine die gebruikmaakte van de directe vermenigvuldiging – rekenmachines uit die tijd herhaalden optelsommen, zonder echt te vermenigvuldigen. Wist je dat Georges Lemaître, astrofysicus en bedenker van de bigbangtheorie, een dergelijk pareltje in huis had?
MACHINES UIT EEN ANDERE WERELD
De iconische Hollerithmachine “Dit is een van de vier nog overgebleven exemplaren ter wereld,” zegt Jacques Laffut. “Deze tabelleermachine, bedacht in de VS, werd ontworpen voor de Amerikaanse volkstelling. Daardoor nam ze maar twee jaar tijd in beslag (vroeger tien), tussen 1880 en 1890. Ze maakt gebruik van ponskaarten en ligt aan de basis van de oprichting van IBM.
Machines
alleen volstaan niet. Je hebt ook de kennis van de mens nodig om ze te
programmeren voor hun uiteindelijke doel.”
Jacques Laffut
Een bijzondere vermelding voor het schitterende en zeldzame exemplaar van de magneettrommel, die in 1958 gebruikt werd door grote banken en verzekeraars, zoals De Schelde/ L’Escaut. Zij kon 50.000 karakters van 5 bits opslaan, met een rotatiesnelheid van 17.600 toeren per minuut. Een heliumbad was nodig om het toestel af te koelen… Kostprijs: 250 miljoen Belgische frank (hetzij meer dan 6 miljoen euro)!
Na de rekenmachines belanden we bij de geschiedenis van de computers en hun toebehoren, te beginnen bij de befaamde ENIAC, enkel te zien op foto. In die tijd was er geen sprake van microprocessors of transistors, het basisbestanddeel van de computer was een lamp. Een plastic insect aan het plafond herinnert ons er trouwens aan waar het woord ‘bug’ vandaan komt: wanneer een beestje in de lamp terechtkwam, zorgde dit voor een rekenfout!
De rekenmachines uit de collectie Jacques Lemaire, een eeuw technologie Ze bestaan in alle vormen en maten, voeren diverse berekeningen uit en hun evolutie doorheen de tijd is verbazingwekkend: gaande van telramen, allerhande rekenregels, professionele rekentafels, mechanische en elektromechanische (met motor) rekenmachines, via elektronische rekenmachines met display tot de laptops van vandaag.
Het informatica-avontuur van de Abdij van Maredsous
Wat de collectie ‘Informatica & Bijbel’ zo bijzonder maakt, is het feit dat de verschillende levensfases van een toepassing bewaard zijn gebleven, van de eerste pogingen (1971) tot digitalisering tot vandaag. Bijbelkenners, linguïsten en informatici (onder meer Yolande Juste die bijgedragen heeft tot de realisatie van een fascinerende ‘tijdslijn’ in het museum) ontwikkelden samen databanken met teksten uit de Bijbel, woordenboeken, archieven (bv. de toespraken van Koning Boudewijn). Alle culturen op basis van lettercode worden hier gedigitaliseerd. Het behoud van het immaterieel elektronisch erfgoed (dat moeilijker te tonen is in een museum) is net zo belangrijk als het behoud van materiële overblijfselen van de informatisering.
Bull België, een cruciale rol in de informatisering van ons land
Het hoogtepunt van deze collectie is een atelier met ponskaarten uit de jaren ’60 van de vorige eeuw, die nog steeds werken. “Het is de samenhang tussen alle stukken die het waardevol maakt,” meent Gilbert Natan. Een ander stuk is er een dat sinds 1983 deel uitmaakt van ons straatbeeld: het eerste Bancontactmodel. “Toen de voormalige medewerkers van Bull dit toestel in handen kregen, was het al omgebouwd tot een bierautomaat…” “
Tekst uit het Jaarmagazine 2016 van de Koning Boudewijnstichting.
Meer info op het Internet Site www.nam-ip.be